Σχέδιο της Αρχαίας Ολυμπίας με τα κυριότερα μνημεία της
Αναπαράσταση του ναού του Δία
Τα πιο σημαντικά μνημεία και κτήρια του χώρου της αρχαίας Ολυμπίας είναι:
- ο Ναός του Δία ο οποίος χτίστηκε το 456 π.Χ., αποτελεί πρότυπο δείγμα δωρικού ρυθμού και στο εσωτερικό του φυλασσόταν το σημαντικότερο ανάθημα της Ολυμπίας, το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία.
- ο Ναός της Ήρας ή αλλιώς Ηραίον, όπου φυλάσσονταν πολλά αναθήματα, ανάμεσα στα οποία ήταν ο περίφημος Ερμής του Πραξιτέλη και ο δίσκος της ιερής εκεχειρίας
- το Βουλευτήριο, το οποίο βρίσκεται νότια του ναού του Διός, έξω από τον ιερό περίβολο της Άλτεως και ήταν η έδρα της βουλής των Ηλείων.
το Πρυτανείο, από τα αρχαιότερα και σημαντικότερα κτίσματα της Ολυμπίας, αφού αποτελούσε το κέντρο της διοικητικής και πολιτικής ζωής του ιερού και το κέντρο διοίκησης των Ολυμπιακών Αγώνων.
Η είσοδος στο αρχαίο Στάδιο
- το αρχαίο Στάδιο και η είσοδός του, η οποία ήταν μόνο για τους επίτροπους, τους αθλητές και τους ήρωες. Το στάδιο της Ολυμπίας είχε χωρητικότητα 45.000 θεατών. Στην μια πλευρά ήταν κτισμένο επάνω στην φυσική πλαγιά του λόφου ενώ στην άλλη πλευρά είχε χτιστεί ύψωμα για να εξυπηρετήσει την απαραίτητη κλίση. Ο χώρος όπου τελούνταν οι αρχαίοι Ολυμπιακοί Αγώνες και τα Ηραία.
- το Γυμνάσιο, όπου ήταν ο τόπος προπόνησης των αθλητών. Το γυμνάσιο ήταν επιστεγασμένο σε όλο του το μήκος, έτσι ώστε οι αθλητές να μπορούν να προπονούνται στον αγώνα δρόμου άσχετα από τις καιρικές συνθήκες.
Το Γυμνάσιο
- η Παλαίστρα, που αποτελούσε μέρος του Γυμνασίου, επομένως βρισκόταν και αυτό έξω από τον ιερό περίβολο της Άλτεως στη νότια πλευρά του.
- το Λεωνιδαίο, το οποίο βρισκόταν εκτός του ιερού χώρου της Άλτεως δίπλα στο εργαστήριο του Φειδία. Ήταν ο χώρος όπου φιλοξενούντο οι επίσημοι των Ολυμπιακών Αγώνων και ένα από τα μεγαλύτερα κτίσματα του ιερού.
- το Εργαστήριο του Φειδία, έξω από τον ιερό χώρο της Άλτεως. Εκεί ο Φειδίας προετοιμαζόταν για την κατασκευή του χρυσελεφάντινου αγάλματος στον Ναό του Δία.
- ο Θεηκολεών, κτήριο δυτικά και έξω από τον ιερό χώρο της Άλτεως. Βρισκόταν βόρεια του Εργαστηρίου του Φειδία και ήταν η έδρα των θεηκόλων, των ιερέων της Ολυμπίας, αλλά παράλληλα αποτελούσε κατάλυμα όλου του προσωπικού που υπηρετούσε μόνιμα στο ιερό.
- οι Ζάνες, τα χάλκινα αγάλματα που ήταν αφιερωμένα στο θεό Δία και βρίσκονταν λίγο πριν την είσοδο του Σταδίου.
- το Φιλιππείο, το μοναδικό κυκλικό οικοδόμημα της περιοχής της Άλτεως, αφιερωμένο στον Δία από τον Φίλιππο Β’ και ολοκληρωμένο από τον γιο του, Μέγα Αλέξανδρο.
- η Στοά της Ηχούς, η οποία βρισκόταν μέσα στο ιερό χώρο της Άλτεως, αποτελούσε το ανατολικό όριό της και την απομόνωνε το Στάδιο. Είναι γνωστή και ως η Ποικίλη Στοά λόγω των έργων ζωγραφικής που την κοσμούσαν.
- το Μητρώον, ναός αφιερωμένος στη μητέρα των θεών, Ρέα ή Κυβέλη, ο οποίος βρισκόταν στα ανατολικά του Ηραίου.
- το Νοτιοανατολικό κτήριο, ιερό αφιερωμένο μάλλον στη θεά Εστία, που βρισκόταν στη νοτιοανατολική γωνία της Άλτεως και αποτελούσε μαζί με τη στοά της Ηχούς το ανατολικό όριο του ιερού.
- ο Βωμός του Δία, ανατολικά του Ναού της Ήρας και του Πελοπίου, από τον οποίο δεν διατηρείται κανένα ίχνος αλλά εκεί βρέθηκαν πολυάριθμα χάλκινα ειδώλια μέσα σε παχύ στρώμα στάχτης.
- ο Βωμός της Ήρας, του οποίου σώζονται τα θεμέλια ανατολικά του Ναού της Ήρας.
- Προϊστορικό κτήριο, ιερό που βρέθηκε στους νότιους πρόποδες του Κρονίου λόφου και χρονολογείται την Πρωτοελλαδική ΙΙΙ περίοδο (2300-2000 π.Χ.).
- το Πελόπιο, κενοτάφιο εντός του χώρου της Άλτεως το οποίο ήταν αφιερωμένο στον Πέλοπα, τοπικό ήρωα των Ηλείων.
- το Νυμφαίο ή αλλιώς το υδραγωγείο του Ηρώδη του Αττικού που ήταν από τις πιο πλούσιες και εντυπωσιακές κατασκευές του ιερού χώρου της Άλτεως.
- η Νότια Στοά, η οποία κατασκευάσθηκε την ίδια περίπου εποχή με τη Στοά της Ηχούς. Αποτελούσε το νότιο όριο του ιερού και την κύρια είσοδό του από την πλευρά αυτή.
- η Οικία του Νέρωνα – Ανατολικές Θέρμες. Ένα μεγάλο κτηριακό συγκρότημα της κλασσικής εποχής, στα νοτιοανατολικά της Άλτεως και το οποίο αποδίδεται στο Ρωμαίο αυτοκράτορα Νέρωνα.
- τα Ελληνικά λουτρά έξω από τον ιερό περίβολο της Άλτεως, κοντά στον ποταμό Κλαδέο.
- το Ηρώο ανάμεσα στο Θεηκολεώνα και στα Ελληνικά λουτρά, το οποίο αρχικά συνδεόταν με τη λειτουργία των λουτρών και στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε ως ηρώο.
- οι Ξενώνες της ρωμαϊκής περιόδου. Βρίσκονταν έξω από την ιερά Άλτι και δυτικά του Εργαστηρίου του Φειδία.
- οι Θέρμες Λεωνιδαίου
- οι Θέρμες Κλαδέου
- οι Θέρμες Κρονίου
- οι Θησαυροί βρίσκονταν στους νότιους πρόποδες του Κρονίου λόφου, ανάμεσα στο Νυμφαίο και το Στάδιο.
- ο Ιππόδρομος, νότια του Σταδίου, εκεί όπου διεξάγοντο οι αρματοδρομίες και οι ιππικοί αγώνες των Ολυμπιακών Αγώνων.
- το Παλαιό Μουσείο χαρακτηριστικό δείγμα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής με ιδιαίτερα στοιχεία από αρχαία κτίρια της Ολυμπίας, κατασκευασμένο το 1885 από σχέδια του αρχιτέκτονα Adler.